ضرورت رعایت حال مردم

• محمدرضا باقرپور

با عرض تبریک به مناسبت حلول ماه مبارک رمضان و قبولی نماز و روزه همه‌مان، در رابطه با ماه مبارک رمضان، موضوع قابل طرح که در هرسال و در هرماه مبارک رمضانی هم، در برخی از جاها، هنوز هم تکرار می‌شود، موضوع پخش مناجات، آن‌هم با صدای بلند از بلندگوهای برخی از مساجد است که باید گفت: ما در هیچ منبعی، چیزی به نام سحرخوانی نداریم که بیاییم یک نفری را هم در مسجد، مأمور این کار بکنیم و ازش بخواهیم تا مناجاتی را آنهم از هرجایی که دلش خواست، از وسط دی.وی.دی یا از آخر مناجات، آن را با بلندگوهای معمولاً خراب‌شده و نیمه‌سالم، با صدای خش‌خش و نامفهوم در نیمه‌شب به مدت طولانی روشن کند و مردم را با این رفتار ناصواب، دچار نه ثواب که بلکه عذاب کند.

بنده که تا حالا و در طی سال‌های اخیر، یک جمله از این مناجات‌های اینجوری را نفهمیده‌ام که چه بوده و چه گفته است و فقط صدای نامفهومی بوده است و خش‌خش و بس که موجب ذره‌ای افزایش معنویات هم نشده است. «پخش اذان به نحو متعارف، براى اعلام داخل شدن وقت نماز صبح، به وسیله بلندگو اشکال ندارد؛ ولى پخش آیات قرآنى و دعا و غیر آن، از بلندگوى مسجد، اگر موجب اذیت همسایگان شود، توجیه شرعی ندارد؛ بلکه دارای اشکال است.» (آیت الله خامنه‌ای، رساله اجوبه الاستفتائات، س ۴۵۴.) دیگر آیات عظام هم، همین نظر را دارند.

در گذشته‌های نه‌چندان دور، تلویزیون و رادیو و یا دستگاه‌های خبررسانی و اینترنت که نبود؛ همان‌ زمان‌ها، مناجات‌خوان‌هایی بودند که به وقت سحر، زودتر از همه، از خواب بیدار می‌شدند و به صورت زنده و نه با لوازم صوتی، گاهی هم، به پشت بام می‌رفتند و یا با حضور در مساجد محله‌ها، با مناجات خواندن، مردم را بیدار می‌کردند و برای مردم هم، بسی خوشایند بود این مناجات‌ها و این روند؛ البته سابق بر این، گاهی هم، به طبل و تشت می‌زدند و مردم را از خواب بیدار می‌کردند تا بیدار شوند و سحری بخورند و مردم هم، ممنون و متشکر بودند از این وضعیت و حالت مزاحمت هم نداشت اما اکنون، وضع فرق کرده است و مردم، به همه بیدارکن‌های مدرن، دسترسی دارند؛ اگر هدف، بیدارکردن باشد یا اگر هدف، ثواب بردن و ثواب رسانیدن باشد، دیگر اکنون مردم از طرق مختلف، به همه این مناجات‌ها، به بهترین شیوه‌ای و حتی به صورت انتخابی، دسترسی دارند و هروقت هم اراده کنند، بیدار می‌شوند و ما، از هیچ مرجعی هم، فتوا و یا اجازه‌ای هم نداریم بر اینکه قبل از نماز یا سحری، مردم را از خواب بیدا‌ر کنیم با این روش و به این شکل؛ اسمش را هم هرچه که بگذاریم، اعم از: مناجات، قرآن، سحرخوانی، عزاداری و … .

به‌نظرم، اکنون باید این مناجات‌خوانی‌ها را به خانه‌ها برد؛ کمااینکه این اتفاق هم، در برخی از موارد هم، افتاده و صدا و سیما، رادیو، اینترنت، رسانه‌های مختلف، فضاهای مجازی و … ۲۴ساعته، برنامه‌های مختلفی را در این‌خصوص دارند؛ از همان مناجات‌نامه گرفته تا سخنرانی و برنامه‌های معنوی متنوع و مختلف دیگر و هرکسی هم، به فراخور تمایل و زمانبندی خود، چنانچه تمایل داشته باشد، می‌تواند از طریق تلویزیون، رادیو و … یکی را انتخاب کند و آن را ببیند و گوش کند و نیازی هم به این نیست که از بلندگوها پخش شود و احیاناً باعث ناراحتی و دلخوری و یا دین‌زدگی و دین‌زدایی عده‌ای شهروند، به‌خصوص شهروندان نزدیک به مساجد و نوجوانان و جوانان گردد.

متأسفانه، به نظر می‌رسد برخی از عوامل مساجد، قصدی برای رعایت این اصل مهم ندارند و جلوتر از دین اسلام و از آنچه که گفته شده و سفارش شده، حرکت می‌کنند و امسال هم، در شروع و در اولین روز، مواردی را در این‌خصوص در شهرهای مختلف استان، دوستان گزارش کردند.

حتی همین روضه‌خوانی هم، از جنبه فقهی، مستحب است؛ ولی اگر برای همسایه‌ها و مردم، مزاحمت داشته باشد، نه تنها ثواب و پاداش ندارد، بلکه گناه هم است.

من هم مثل بیشتر شماها، گاهی می‌بینم در برخی از منزل‌ها و در محله‌ها هم، به مناسبت‌های مختلف، دسته‌هایی تشکیل می‌شود و با سروصدای بیش از اندازه و با بلندگوهای قوی آنچنانی که الان دیگر خیلی مد شده این بلندگوها و هرکسی هم آن را نداشته باشد و به آن مجهز نباشد، انگار که چیزی کم دارد و عیب و ضعف اساسی محسوب می‌شود!، ناخواسته موجب اذیت همسایگان می‌گردند که باید دقت کنیم و نکند به جای ثواب، برای خودمان، گناه جمع‌آوری کنیم.

نصب بلندگو بر پشت بام مساجد و حسینیه‌ها و پخش مراسم از آن، مورد نهی علماء و مراجع قرار گرفته است و تنها موردی که جایز شمرده شده و همه هم در آن اتفاق‌نظر دارند، موضوع اذان است که می‌تواند صدای بلندگو در بیرون از ساختمان مسجد یا حسینیه و در هر جای دیگری، پخش گردد.

منطقی و عقلانی هم همین است اینکه مزاحمت برای آسایش مردم، به هر شکلی که باشد، حرام است و گناه و از نظر حقوقی و قضایی نیز، جرم است و حتی قابل پیگیری؛ بنابراین امسال هم که با این شکل شروع شده است، انتظار می‌رود متولیان امور و گردانندگان مجالس وعظ و خطابه، حواسشان بیشتر جمع باشد و با خط‌کش قرآن و سنت جلو بروند و مراعات حال مردم را بکنند تا برای آنان، احیاناً مزاحمتی ایجاد نشود.

ضمائم: «نظرات برخی از آیات عظام»

پرسش:

حکم پخش صدایی غیر از اذان از بلندگوهای مساجد (مثل صدای نماز، دعا، مناجات و … که برای همسایگان، مزاحمت ایجاد می‌کند، چیست؟

مقام معظم رهبری، حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای مد ظله العالی:

پخش اذان، به نحو متعارف، براى اعلام داخل شدن وقت نماز صبح، به وسیله بلندگو اشکال ندارد؛ ولى پخش آیات قرآنى و دعا و غیر آن از بلندگوى مسجد، اگر موجب اذیت همسایگان شود، توجیه شرعى ندارد؛ بلکه داراى اشکال است.

حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی مد ظله العالی:

پخش اذان به هنگام وقت نماز صبح، ظهر و مغرب از بلندگوی مساجد، به صورت معتدل مانعی ندارد؛ اما برای دیگر برنامه‌ها، بلندگوها را برای داخل مسجد تنظیم نمایند.

حضرت آیت الله العظمی سیستانی مد ظله العالی:

ضابطه در این‌گونه موارد، این است که اگر از تصرف مالک در ملک خود یا متولی در محلی که متولی آن است ضرر معتنابهی بر همسایگان لازم آید. پس اگر این ضرر بین همسایگان، امر متعارفی است مانعی ندارد و گرنه جایز نیست.

حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی مد ظله العالی:

چنانچه موجب مزاحمت و ایذاء مؤمنین شود، جائز نیست.