زن، هویت مستقلی دارد

تعریف می‌کرد؛ می‌گفت: چند سال پیش، در یکی از شعب اخذ رأی در یکی از روستاهای یه استانی، رئیس شعبه اخذ رأی بودم که هنگام رأی‌گیری، یکی از منشی‌های شعبه، از شوهرِ زنی که باهم برای رأی دادن اومده بودن، برای ثبت مشخصات شناسنامه‌ای، اسم زنشو می‌پرسه که مرد، دلخور می‌شه؛ می‌گه: خوب صحبت کن! با اسم زن مردم، چیکار داری؟! و طول می‌کشه گفت‌وگوها تا اینکه ایشونو قانع می‌کنن که اسم زن و مشخصاتشو باید در اون قسمت برگ تعرفه مشخصات رأی‌دهنده درج کنن و واسه همین، اسم زنشو پرسیده.

من بعضاً می‌بینم در جوامع سنتی و روستایی و حتی در برخی از شهرستان‌ها، در خیابان و در کوچه و بازار، مردها، چند متری را جلوتر از زن‌هایشان راه می‌روند! و باهم و در کنار هم، راه نمی‌روند. در چنین جوامعی، بعضاً می‌بینیم در اعلامیه‌های ترحیم، نام و نام خانوادگی کامل زن را درج نمی‌کنند و یا اینکه در خوشبینانه‌ترین و عادی‌ترین وضعیت، تنها نام فامیلی را درج می‌کنند و نام کوچک زن را نمی‌نویسند و درواقع، شخصیت و هویت مستقلی برای او، قائل نیستند یا اینکه به جای نام و نام خانوادگی زن، اسم فامیلی شوهرشو درج می‌کنند و اخیراً هم که دیدیم و خبرشو شنیدیم که رئیس یه اداره‌ای در یه شهرستانی، خطاب به مدیر چاپخانه و واحد خدمات کامپیوتری، نوشته بود: ذکر نام زنان در اطلاعیه‌های مجالس ترحیم، ممنوع است! و پیگرد قانونی خواهد داشت! در چنین جوامعی، از نوشتن اسامی فرزندان مؤنث متوفی نیز خودداری می‌شود و در اعلامیه‌های ترحیم، از ذکر نام داغداران مؤنث وابستگان و نهادهای وابسته به آنها خودداری می‌کنند. نام نوه دختر ذکر نمی‌شود و از نوشتن نام همسر نیز، خودداری می‌گردد.

در انواع فرم‌های شناسایی اداری و غیراداری، هیچوقت ما ندیدیم در بخش فرزند، جایی و شأنی برای مادر قائل بشوند و همیشه در فرم می‌نویسند نام پدر و هیچوقت دیده نشده بنویسند نام مادر و انگار این شخص، فقط فرزند پدرش هست و مادری نداشته از اول! در کارت ملیِ چه هوشمند و چه غیرهوشمندش هم، نامی از مادر نمی‌بینیم.

اخیراً در اتاق یکی از همکاران، ناخواسته در وضعیتی قرار گرفتیم که نام زنش را در صفحه کامپیوترش مشاهده کردیم؛ وقتی متوجه شد، چه قدر برآشفت و از خود بیخود شد و بدون Shut down ، کامپیوتر را مستقیماً خاموش کرد و بلند شد و دلخور شد؛ ناراحت و نگران از این بود که چرا نام خانمش لو رفته! بسیاری از ماها در صحبت‌های روزمره، وقتی می‌خواهیم راجع به زنمون حرف بزنیم، می‌گیم: عیال، خانواده، منزل، خانم بچه‌ها، بچه‌ها، اهل خانه و… و فقط تعداد اندکی از ماها اسمی از زن می‌بریم چراکه اسم زن تابو است برای خیلی از ماها.

من بارها دیده‌ام در کوچه و بازار وقتی مرد از زن دورتر می‌‎شود و مرد می‌خواهد زنش را صدا بزند و خبر بدهد، از اسم پسرش استفاده می‌کند.

این داستانک واقعی رو که یه استاد دانشگاهی برام تعریف کرده، دقت بفرمایید؛ ازم پرسید: منو می‌شناسی؟ اسم منو می‌دونی؟ گفتم: نه. گفت: من بهرامم دیگه؛ مادرم هم، اسمش بهرامه! گفتم: یعنی چی؟! بعدش گفت: اسم خواهرم هم، بهرامه! تازه خانمم هم از وقتی به جمع ما پیوسته، اسمش بهرام شده! گفتم: آقا یعنی چی؟! بیشتر توضیح بدین. گفت: پدربزرگم بقالی داره؛ وقتی مادرم داره از جلوی مغازه‌اش رد می‌شه، می‌گه: بهرام بیا تو ماستتو ببر؛ خواهرم ظهری که از مدرسه برمی‌گرده و جلوی مغازه وامی‌ایسته، پدربزرگ می‌گه: بهرام بیا تو چیپس و پفکتو ببر. وقتی توی جمعی می‌خواد خانممو صدا بزنه، بهرام صداش می‌کنه و من هم که اصالتاً و شناسنامه‌ای بهرامم.

در مراسم ازدواج در برخی از شهرستان‌ها، ذکر نام عروس در کارت عروسی، تابو است و برای بسیاری از خانواده‌ها، قابل تحمل نیست که اسم عروسشونو کسی بدونه. بسیاری از مردان در فضاهای عمومی، حاضر به نام بردن همسرانشان نیستند؛ حتی اگر هیچ فرزندی هم نداشته باشند، از نام پسرانه به جای نام زنشون استفاده می‌کنند. این اشخاص، نام زنشان را در تلفن همراهشان، به نام خانه یا موارد مشابه دیگری ثبت می‌کنند. من اخیراً وقتی تلفن یکی از آشنایان زنگ خورد، دیدم واژه ارباب را به جای اسم زنش در تلفن ثبت کرده بود؛ انگار این موجود، اسمی و هویتی مستقل برای خودش ندارد. البته کلمه ارباب باز خوبه؛ بعضی از مردها، از کلمات نازلی استفاده می‌کنند.

در فضاهای مجازی، بیشتر زنان، به جای نام‌های اصلی، از نام‌های مستعار استفاده می‌کنند؛ عکسی از خود نمی‌گذارند و برای خود، هویتی قائل نیستن؛ انگار خودشان هم به این باور رسیده‌اند که به‌تنهایی هیچند! من بارها دیده‌ام در ماشین شخصی، وقتی زن و مرد برای گردش بیرون می‌روند، زن در صندلی عقب می‌نشیند و اگر فرزندی داشته باشند، در صندلی جلو می‌نشانند.

خانه‌هایی هست که هنوز هم، وقتی زنگ تلفن به صدا درمی‌آید، زن گوشی را برنمی‌دارد و کودک خانه، گوشی را برمی‌دارد یا وقتی در را می‌زنند، زن نمی‌رود در را باز کند؛ یعنی اجازه‌ای ندارد! همه و همه اینها، نشان از این دارد که بسیاری از ماها، هنوز هم که هنوز است، در بیشتر مواقع، جایگاه و شأن زن را علی‌رغم وجود فرهنگ غنی در بعد نظری و تئوریک و با وجود منابع معتبر مذهبی غنی که در آن، به صورت مشروح و کامل، به حقوق زن پرداخت شده، به صورت صحیح، درک نکرده‌ایم و هنوز هم برای او، هویت مستقلی در شأن و قد و قامت خودش، قائل نیستیم.