اندر احوالات پوپولیست‌ها

رفتارهای پوپولیستی و عامه مردم را افرادی ناآگاه، منفعل و ضعیف پنداشتن از سوی برخی از شبه‌مدیران که این رفتار، رو به رشد هم می‌باشد، هم در شرایط عادی و هم، حتی در آن‌زمانی که یک‌عده‌ای در اثر سانحه طبیعی و یا در اثر غفلت، سهل‌انگاری و خطای انسانی، جانشان را از دست می‌دهند و یا صدمه‌ای می‌بینند و به دنبالش، همدردی تصنعی می‌کنند با آســیب‌دیدگان، برای تظاهر به مدیر خوب و مردمی بودن و برای ابقاء و ارتقاء در ریاست و برای کسب محبوبیت و مقبولیت در بین مردم، از خیلی وقت پیش و از قبل از سال 1357 تا به اکنون و در اشکال مختلف و به صورت‌های خیلی متنوعی بوده و هنوز هم، ادامه دارد و تاریخ مصرفش در میان برخی از شبه‌مدیران ایرانی، منقضی نشده است؛ با این تفاوت که برخی از این پوپولیست‌ها، خوب و بلکه خیلی عالی و قابل باور برای مشاهدان و خیلی طبیعی و حرفه‌ای، نقششان را بازی و درواقع، ایفای نقش می‌کنند و موفق هم می‌شوند اما برخی دیگر از همین قماش از مدیرانِ ضعیف و ناهنرمند، در حین تلاش برای ایفای یک نقش خوب، با بازی ضعیفشان، آناً لو می‌روند و نیت درونیشان، خیلی سریع و در همان ابتدای کار، کاملاً برملا می‌شود؛ آنجاست که فریادها، انتقادها، اعتراض‌ها و عتاب‌های نخبگان، دیگرمسؤولان و حتی عامه مردم، بلند می‌شود و خودش را نشان می‌دهد.

گفتارها و رفتارهای پوپولیستی را می‌توان در زمان انواع انتخابات و از زبان و در رفتار بیشتر نامزدهای انتخاباتی شنید و دید؛ همان‌هایی که خود را به حیل مختلف، مردمی و از خود مردم و برخاسته از متن مردم نشان می‌دهند و در مناطق کم‌برخوردار، محروم و حاشیه‌های شهر، حضور پیدا می‌کنند و رأی جمع می‌کنند و البته، در بیشتر مواقع هم، موفق می‌شوند.

رفتارها، گفتارها و عملکردهای پوپولیستی، در همه جوامع، هم در جوامع مدرن و توسعه‌یافته و هم، در جوامع کمترتوسعه‌یافته و در حال گذر، دیده می‌شود. شعارها و گفتارهای پوپولیستی، به‌خصوص از سوی نامزدهای انتخاباتی، معمولاً خیلی جذاب و فریبنده اما غیرعملی هستند.

محیط مناسب برای رشد تفکر پوپولیستی و پوپولیست‌ها، جایی است که در آنجا، انواع فقرها، از جمله: فقر اقتصادی و از همه مهمتر، فقر فرهنگی، ملموس و حاکم بوده باشد؛ جامعه‌ای که بالغ و رشدیافته نباشد، بهترین فرصت و بستر را برای حضور و ظهور پوپولیست‌ها فراهم می‌آورد.

هرجا بدبختی، مشکل، درگیری و دردی وجود دارد، پوپولیست‌ها آنجا حضور دارند و ترجیحاً، همراه با تجهیزات سمعی و بصری، فوری خودشان را به محل حادثه می‌رسانند. پوپولیست‌ها، هر اقدامی را که انجام ‌می‌دهند، از مردم هزینه می‌کنند و وانمود می‌کنند رفاه، آسایش و آرامش مردم، دلیل اقداماتشان بوده است.

پوپولیست‌ها، معمولاً خود را منجی می‌دانند؛ آنها به برنامه‌ریزی، سازماندهی، به‌کار گماردن، استخدام و به‌ کارگیری کارمندان عالی‌رتبه، شایسته، نخبه و به مواردی از این‌دست که با عقل و خرد سروکار دارند، اعتقادی در عمل ندارند.

آنها بیشتر هیجانی و احساسی عمل می‌کنند تا عقلانی و سعی می‌کنند تا احساسات مردم را هم برانگیزانند. آنها وعده‌هایی را می‌دهند که مردم دوست دارند به آنها برسند و اگرچه بخش عظیمی از این وعده‌ها و شعارهای پوپولیستی، با واقعیات کشور مطابقتی ندارند، اما آنها نگران عملی نشدن آنها نیستند.

یک پوپولیست، باید بازیگر چیره‌دستی بوده باشد و بتواند خوب نمایش دهد؛ او همچنین باید بتواند خوب شعار بدهد. یک پوپولیست، برای کسب حمایت مردم و برای فریب و جلب افکار عمومی، به هر روشی ممکن است متوسل شود. رفتارهای پوپولیستی، شاید در ظاهر و در کوتاه‌مدت، برای شخص یک مدیر، مفید بوده باشد اما درواقع، خودزنی است و دیر یا زود، مردم متوجه پوشالی بودن آن خواهند شد.

یک پوپولیست، مدام از قشر آسیب‌پذیر حرف می‌زند؛ او مدام از حقوق بربادرفته جامعه کارگری سخن می‌گوید و با شعارهای پوپولیستی، از احساسات پاک این طبقه، سوءاستفاده می‌کند. پوپولیسم، از آفات عظیم توسعه است.

یک مدیر پوپولیست، ترجیح می‌دهد به جای برگزاری جلسات کارشناسی و حل مشکلات مدیریتی، خود را در معرض مستقیم ارباب‌رجوع و مردم قرار ‌دهد. پوپولیست‌‎ها معمولاً خود را نخبه و کارشناس می‌دانند اما در عمل، مخالف نخبه، کارشناس و کار کارشناسی هستند و تمایلشان را بیشتر به سمت و سوی شعور متعارف و توده مردم نشان می‌دهند. پوپولیست‌ها ممکن است خود را در ظاهر، صدای بی‌صدایان و ضعیفان، قلمداد کنند و از این منظر، برای توده مردم، خوش‌آیند بوده باشند اما در عمل، اینگونه نیستند و خیلی زود، دستشان رو می‌شود.

یک پوپولیست، ممکن است خود را طرفدار یک هنرپیشه و یا یک خواننده‌ای حتی غیر از کشور و زبان خودش که طرفداران زیادی هم دارد، معرفی و وانمود کند. در فضایی که پوپولیست‌ها ایجاد می‌کنند، نخبگان، روشنفکران و باسوادان حقیقی، به بازی گرفته نمی‌شوند. پوپولیست‌ها، همیشه و البته در ظاهر، از مردم سخن می‌گویند و هزینه می‌کنند و کلمه «مردم»، هیچ‌وقت، از دهانشان نمی‌افتد.

• محمدرضا باقرپور